فرمت : WORD تعداد صفحه :107
1-1مقدمه
انسان نقش مواد معدنی را در خوراک حیوانات را از ابتدای اهلی کردن
حیوانات و پرورش گله ای آنها تشخیص داده است. علیرغم قدمت این تشخیص هنوز
هم موضوعات مهم و ناشناخته ای در مورد تغذیه و کاربرد مواد معدنی بویژه
برای حیوانات پر تولید وجود دارد. برای بیان نقش و اهمیت کاربرد مواد معدنی
در تهیه خوراک دام و طیور تقسیم بندی زیر را که بر اساس هدفهای افزودن این
مواد در خوراک می باشند، ارائه می گردد.
الف: تکمیل عناصر مورد نیاز متابولیسم بدن حیوانات جهت سلامتی
ب: افزودنی های غیر مغذی تحریک کننده و افزایش دهنده قدرت هضم .
ج: افزودنی های معدنی جهت آماده سازی خوراک و افزایش کیفیت تولید.
تقسیم بندی فوق نقش و اهمیت بعضی از مواد معدنی را که جهت برآورد بیش از یک هدف قید شده اضافه می گردد را انکار نمی کند.
مواد معدنی مختلف به دلیل اینکه تأثیرات پیچیده ای در خوراک دام و طیور
نشان می دهند که نقش کاربرد آن بیش از یک هدف یاد شده جلوه گر می شود. به
همین دلیل در این نوشتار مواد معدنی و اهداف افزودن آنها را بطور کامل منفک
نکرده و در مورد هر یک از ترکیبات معدنی و کانیهای خوراکی بطور کلی
توضیحاتی ارائه می گردد.
1-1-عناصر مورد نیاز متابولیسم بدن
ضرورت وجود عناصر کلسیم ca ، فسفر p ، منیزیم، k ،Na ، cl ، s ، I ید، آهن، Cu مس، کبالت Co ، منگنز Mn ، روی Zn ، سلنیوم se ، مولیبدن Mo ، فلوئور F ، کروم Cr ، سلسیم Si، وانادیم V ، برای یک یا چند گونه حیوان ثابت شده است که بدون شک برای اکثر حیوانات نیز ضروری می باشند.
بهمین ترتیب مدارک کافی وجود دارد که نشان مید هد قلع Sn و
نیکل نیز احتمالاً ضروری هستند. همچنین این احتمال می رود که به لیست
عناصر ذکر شده عناصر مورد نیاز دیگری نیز درآینده افزوده گردد.
(عناصر مورد نیاز بدن حیوانات به چند روش تقسیم بندی می گردند. یکی از
مناسب ترین روشها، استفاده از اختلاف وسیع در مقادیر مورد نیاز یا افزودنی
در جیره می باشد. در این تقسیم بندی مواد به عناصر پر مصرف ( یا اصلی ) و
عناصر کم مصرف تقسیم بندی می شوند. در جدول شماره یک لیست عناصر مهم و
مقدار عناصر پر مصرف و عناصر کم مصرف مورد نیاز در حیوانات اهلی ارائه شده
است. البته عدم ارائه لیست بعضی از عناصر کم مصرف در جدول فوق الذکر از کم
ارزشی این عناصر نمی باشد و تنها به دلیل مقدار کم این عناصر در بدن، و
همچنین تأمین اکثر آنها در حالت معمولی توسط خوراکهای ترکیبی، بدون افزودن
مکملهای معدنی این مواد است.
مقادیر مورد نیاز عناصر ضروری پر مصرف بطور قابل توجهی بیشتر از 100 یا
بصورت درصدی از وزن بدن حیوانات می باشد. و عناصر ضروری کم مصرف همیشه کمتر
از این مقدار می باشد. در جدول (1-1 ) لیست برخی از عناصر و مقدار آنها
آورده شده است)
جدول ( 1-1 ) لیست و مقدار عناصر کم مصرف و پر مصرف مورد نیاز در بدن حیوانات
عناصر پر مصرف
|
درصد %
|
عناصر کم مصرف
|
Mg / kg
|
|
Ca کلسیم
|
5/1
|
آهن
|
50-20
|
|
P فسفر
|
1
|
روی
|
50-10
|
|
K پتاسیم
|
2/0
|
مس
|
5-1
|
|
سدیم Na
|
16/0
|
منگنز Mn
|
5/0-2/0
|
|
کلر Cl
|
11/0
|
ید I
|
6/0-3/0
|
|
گوگرد s
|
15/0
|
کبالت Co
|
1-02/0
|
|
منیزیم Mg
|
04/0
|
سلنیوم Se
|
7/1
|
|
|
مولیبدن Mo
|
4-1
|
( 1 – 3 ) اهمیت شکل شیمیایی مواد معدنی :
اگر چه اغلب شکل عناصر معدنی تغییری نمی کند ولی دارای فرمهای شیمیایی،
ظرفیت، ترکیب و پیوندهای مختلفی می باشند. فرم شیمیایی تأثیر عمده ای روی
مسیری که ماده معدنی بوسیله حیوان متابولیزه می شود می گذارد. اشکال مختلف
شیمیایی مواد معدنی نه فقط جذب و مصرف مواد معدنی را تحت تأثیر قرار می
دهد، بلکه متابولسیم بعد از جذب را نیز ممکن است بطور محسوسی تغییر دهد.
اختلاف عمده ای در شیوه استفاده از ترکیبات مختلف معدنی بین حیوانات
متفاوت وجود دارد بطوریکه بعضی از ترکیبات شیمیایی مواد معدنی دارای قابلیت
جذب بهتری توسط گونه ای از حیوانات بوده، در صورتیکه برای نوع دیگر دارای
قابلیت بیولوژیکی پایین و یا حتی فاقد ارزش می باشد. به همین دلیل بایستی
درباره انتخاب ترکیب شیمیایی مواد معدنی برای حیوانات دقت بیشتری بعمل آید
تا مواد معدنی که دارای ارزش بیشتری برای حیوان می باشد انتخاب شود.
در این زمینه به ذکر مثالهایی که بصورت جدول شماره (1-2) و (1-3 ) ارائه
می گردد پرداخته شود. در جدول شماره ( 1-2 ) ارزش بیولوژیکی شکل های
متفاوتی از ترکیبات فسفر برای یک گونه حیوان یعنی طیور اشاره شده است.
در جدول شماره (3) اشکال شیمیایی مختلف از عنصر منگنز و قابلیت جذب بیولوژیکی آنها برای سه گونه مختلف از حیوانات نشان داده شده است.
جدول (1-2 ) ارزش نسبی بیولوژیکی منابع فسفرهای غیر آلی برای طیور
|
بتا – تری کلسیم فسفات
|
100 درصد
|
|
دی کلسیم فسفات
|
(98-96 ) درصد
|
|
پودر استخوان
|
(100 –90 ) درصد
|
|
سنگهای فسفاته فلوئور زدایی شده
|
(94-70) درصد
|
جدول شماره ( 1-4 ) ارزش نسبی بیولوژیکی ترکیبات مختلف منگنز
|
نوع حیوان / نمکهای منگنز دار
|
خوک
|
طیور
|
نشخوار کنندگان
|
|
سولفات منگنز
|
100
|
100
|
100
|
|
کربنات منگنز
|
-
|
70
|
-
|
|
اکسید منگنز
|
100
|
90
|
100
|
1-4 نقش متابولیکی عناصر معدنی
عناصر معدنی نقش گسترده و متنوعی را در بدن ایفا می کنند. معمولی ترین
نقش عناصر معدنی ارتباط آنها با سلولها می باشد. منیزیم جزء معمولی ترین
فعال کننده آنزیمها می باشد. کلسیم جهت فعال سازی سیستمهای آنزیمی ارسال
کننده پالس های عصبی و کنترل عضلانی لازم می باشد. فسفر، منیزیم، کلسیم
عامل اصلی تکمیل کننده استخوان بندی بدن می باشند و عناصری همانند سدیم ،
پتاسیم و کلر برای حفظ مایعات ضروری بدن لازم می باشند.
فعالیت عناصر کم مصرف متنوع می باشند بطور نمونه منگنز، مس، سلنیم و مولیبدن دارای نقش اساسی در بسیاری از سیستم آنزیمها می باشند.
آهن و مس جهت ترکیبات خون ضروری است. کبالت برای ویتامین B12 که
تکمیل کننده کاربری انرژی است لازم است و ید نقش اصلی را در هورمون
داراست. زئولیت ، باعث تسریع رشد در حیوانات و تسهیل حمل خوراک توسط این
کانی می گردد. افزودن پرلیت و رمیکولیت ها باعث رقیق شدن شیر و تولید شیر
کم چربی و مداوم می گردد و چندین مثال دیگر که در این موارد تا حد امکان
هنگام معرفی مواد معدنی به نقش آنها نیز اشاره خواهد گردید.
1-5 مسائل ناشی از کمبود عناصر معدنی
کمبود مواد معدنی در خوراک روزانه حیوانات در جهت تأمین احتیاجات
فعالیتهای روزمره، موجب بروز یک سری اثرات سوء در عملکرد طبیعی بدن حیوانات
می شود.
کمبود عناصر معدنی ممکن است تغییرات اساسی روی تضعیف ماهیچه ها، لاغری،
کم خونی، عقب ماندگی یا بسیاری از بیماریهای دیگر که از کمبود عناصر معدنی
ناشی می شود را انجام دهد. تأمین عناصر معدنی مورد نیاز بدن حیوانات توسط
مکملهای خوراکی می تواند این کمبود را کاهش داده اگر چه در این مرحله امکان
عدم ظهور علائم کمبود عناصر معدنی وجود دارد اما جهت رفع نیاز و بهبود
بایستی افزودن مکملهای معدنی ادامه داده شود.
جهت رشد و بازدهی بیشتر پرورش حیوانات با در نظر گرفتن مسائل و هزینه ها ی متوالی مالی توصیه می گردد مواد مغذی افزوده شود.
( بایستی در نظر گرفت که تمام مواد معدنی و در حقیقت تمام مواد مغذی اگر
بیش از حد خورده شود می توانند سمی باشند. حد اطمینان بین حداقل مورد نیاز
در جیره غذایی و مقداری که تأثیر سوء دارد در نوسان بوده و میزان آن بر
حسب نوع مواد معدنی و شرایط فرق دارد. برای مثال اگر نمک طعام (Nacl)
فقط به میزان 4 تا 5 برابر غلظت مورد نیاز خوراک در جیره خورانیده شود و
آب آشامیدنی نیز محدود باشد می تواند باعث ایجاد تشنج و مرگ آفرینی گردد.
1-6- آلودگی با مواد سمی و ذرات سنگین فلزات
مواد معدنی شامل سرب ( pb ) ، جیوه Hg ، کادمیوم Co ، فلوئور F، (مولیبدن Mo ) مشکلات عملی بیشتری را برای خوراک بوجود می آروند.
این نوع خوراکهای آلوده باعث بروز انواع بیماریها می گردد. سازمان تنظیم
غذای حیوانات در سال 1998 لیستی از عناصر و محدوده قابل قبول از وجود آنها
را در غذا بصورت کامل ارائه کرده است.
و همواره
است.
